Radość, folklor i kultura
Czym są Sejmiki? Przede wszystkim spotkaniem ludzi, którzy tworząc spektakl teatralny szukają prawdy: o swoim pochodzeniu, języku, muzyce czy stroju. Dzięki temu, że przybywają z różnych stron Polski, mamy przegląd różnorodnych kultur, które składają się na kulturę polską. To także spotkanie aktora i widza, podczas którego przenosimy się w magiczny świat dawnych zwyczajów, legend i obrzędów. Aktorzy, głównie amatorzy, dumnie prezentują na scenie tradycyjne stroje ludowe swojego regionu. Dzięki nim mamy szansę zapamiętać jak wyglądają tradycje ludowe ( gody, zapusty, noc świętojańska, wicie wianków, chodzenie z gwiazdą), dawne zwyczaje, wyparte obrzędy czy posłuchać tradycyjnej muzyki ludowej przy brzmieniu starodawnych instrumentów.
To okazja, by zobaczyć przedmioty, które już wyszły z użycia: cep, wrzeciono, żelazko z duszą czy drewniane, ręcznie wykonane zabawki. Fabułę przedstawień teatralnych stanowią uroczystości (wiejskie wesele, chrzciny, pogrzeb, oczepiny, Boże Narodzenie, Wielkanoc), ale i codzienna praca wiejska, np. kiszenie kapusty, darcie pierza, pieczenie chleba, kopanie kartofli. Na Sejmikach spotykają się dzieci, młodzież, dziadkowie i babcie. Wspólnie występują na scenie, tworząc niesamowity spektakl, pełen emocji i wzruszeń. Uczą się od siebie. Starsze osoby mogą dzielić się swoimi doświadczeniami i tradycjami, podczas gdy młodsze pokolenia mogą wnosić nowe perspektywy i pytania.
Społeczność sejmików
Aktorzy, których oglądamy podczas spektaklu, przez część swojego życia zajmowali się na co dzień tym, co przedstawiają na scenie. Dzięki temu podziwiać można ich naturalność, realizm oraz emocje. Są prawdziwi i niczego nie muszą udawać.
„Rodzaj aktorstwa jest szczególny. Zwłaszcza w przedstawieniach tematycznie związanych z obrzędami, tradycyjnymi scenariuszami świąt i uroczystości czy z pracą. Widzimy na scenie postaci tak autentyczne, że żaden zawodowy aktor nie potrafiłby tak zagrać. Wynika to ze znajomości tradycji i historii regionu czy miejscowości, z której aktorzy pochodzą, przywiązania do swojej gwary i umiłowania kultury, do której dostęp daje kontakt ze starszymi pokoleniami. Autentyzm objawia się w naturalnym zachowaniu – takim, jakiego wymaga grana postać i czynność przez nią wykonywana” – wspomina Edward Wojtaszek w książce „Skarby tarnogrodzkiej sceny. 40 lat Ogólnopolskiego Sejmiku Teatrów Wsi Polskiej w Tarnogrodzie”. Ale nie tylko aktorzy tworzą społeczność sejmików. To również naukowcy i praktycy, m.in. etnolodzy, etnomuzykolodzy, teatrolodzy, reżyserzy uczestniczący w pracach Rady Artystycznej.
W organizację Sejmików czynnie włączają się samorządy, instytucje kultury, ochotnicze straże pożarne, koła gospodyń wiejskich, organizacje pozarządowe, wolontariusze i oczywiście publiczność, bez której żadne przedstawienie nie ma sensu. Publiczność często ma okazję spróbować wiejskiego ciasta, chleba, pierogów i nalewek na pigwie czy orzechach, którymi – po zagranym spektaklu – aktorzy częstują widzów.
Magia teatru
Spektakl teatralny jest po to, żeby była rozmowa, a rozmowa jest po to, by stworzyć dokumentację i zachęcić do zrobienia następnego spektaklu. Tak w skrócie można opisać ideę sejmikowania. To także spotkanie ludzi, którzy pracują nad spektaklem i przyjeżdżają po to, by dyskutować, rozmawiać, uczyć się od innych. Stąd nazwa przedsięwzięcia– sejmikowanie. Każdy może wyrazić swoją opinię i poddać ją pod dyskusję. O jednym spektaklu może mówić rada artystyczna, zespół i publiczność, obserwatorzy. I każdy głos jest tak samo ważny. Zespoły dzielą się swoim dorobkiem zarówno z publicznością, jak i ekspertami, natomiast eksperci przekazują zespołom i publiczności swoją wiedzę w zakresie ochrony dziedzictwa oraz tworzenia widowisk teatralnych. Gospodarze również aktywnie uczestniczą w tej wymianie, udostępniając scenę, zaplecze i przedmioty. Sejmiki tworzą wyjątkową atmosferę pełną entuzjazmu, kreatywności i wspólnoty. Przyciągają pasjonatów teatru i tworzą magię, pełną pozytywnej energii. To nie tylko występy zespołów i warsztaty, ale również rozmowy kuluarowe oraz dyskusje przybyłych instruktorów i działaczy kultury z przedstawicielami miejscowych władz. To także spotkania i dyskusje z uczestnikami i gośćmi sejmików, o bogatej, artystycznej osobowości.
„Tarnogród ma też swoją niezwykłą, ciepłą i przyjazną atmosferę tworzoną przez organizatorów i uczestników – zarówno w sali teatralnej, jaki w trakcie wieczornych spotkań integracyjnych czy nocnych imprez w miejscach noclegowych. To wszystko tworzy piękną, barwną sejmikową legendę, którą wspomina się przez lata”.*
*Zbigniew Klatka Teatr Ludowy „Tradycja”, Stowarzyszenie Krzewienia Kultury Ludowej Gminy Alwernia.
Awans do wymarzonej świątyni
Sejmiki wiejskich zespołów teatralnych odbywają się nieprzerwanie od 1973 r., co roku, w pięciu miejscach Polski.
- Stoczku Łukowskim (od 1973 r.), dla województw: lubelskiego, mazowieckiego, warmińsko-mazurskiego, podlaskiego;
- Tarnogrodzie (od 1975 r.), dla województw: lubelskiego, mazowieckiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego;
- Bukowinie Tatrzańskiej (od 1985 r.), dla województw: małopolskiego, opolskiego, podkarpackiego, śląskiego;
- Ożarowie (od 2007 r.), dla województw: dolnośląskiego, lubuskiego, łódzkiego, wielkopolskiego;
- Osięcinach (od 2022 r.), dla województw: pomorskiego, wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego (do 2020 r. – w Kaczorach).
Każdego roku na pięciu scenach prezentuje się od 35 do 50 zespołów. Są to sejmiki regionalne, które wyłaniają najlepsze zespoły. Te mają szansę zaprezentować się podczas sejmiku ogólnopolskiego. Ogólnopolski Sejmik Teatrów Wsi Polskiej (od 1984 r.) odbywa się raz w roku w październiku, w Tarnogrodzie. Nad organizacją całości czuwa Towarzystwo Kultury Teatralnej. Wszystkie zespoły biorące udział w tym Sejmiku otrzymują równorzędne nagrody, gdyż nie jest to konkurs.
Kto za tym stoi
Gdyby nie wyobraźnia, wiedza, umiejętności i charyzma wymienionych osób, sejmiki pewnie by nie powstały.
- prof. Lech Śliwonik, teatrolog, prezes Zarządu Głównego Towarzystwa Kultury Teatralnej w Warszawie
- Władysław Dubaj, dyrektor Tarnogrodzkiego Ośrodka Kultury w latach 1964–2008,
- Renata Ćwik, dyrektorka Tarnogrodzkiego Ośrodka Kultury od 2008 roku
- dr hab. Katarzyna Smyk, folklorystka, profesor Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
Dodajmy, że pomysłodawcami i inicjatorami sejmików wiejskich i zespołów teatralnych są takie instytucje jak:
- Towarzystwo Kultury Teatralnej (TKT) z siedzibą w Warszawie, które odpowiada za program, harmonogram i koordynację corocznych spotkań;
- Tarnogrodzki Ośrodek Kultury (TOK), który od 1975 roku organizuje międzywojewódzkie Sejmiki Wiejskich Zespołów Teatralnych, a od 1984 roku ogólnopolski Sejmik Teatrów Wsi Polskiej. TOK jest otwartym miejscem spotkań, a także centrum dokumentacji i promocji ruchu teatrów wiejskich.
„Skarby tarnogrodzkiej sceny”
Z okazji jubileuszowego 40. Sejmiku Teatrów Wsi Polskiej Tarnogrodzki Ośrodek Kultury wydał publikację pt. „Skarby tarnogrodzkiej sceny” upamiętniającą czterdzieści lat teatru wiejskiego.
Publikacja dotyczy ludzi sejmiku, zespołów i obrzędów.
Oprócz wspomnień twórców i przyjaciół zawiera ona mnóstwo fotografii archiwalnych oraz z ostatnich lat teatralnych spotkań pokazujących niezwykłe bogactwo i różnorodność tych wydarzeń. – Uważamy, że to najlepsza forma podziękowania wszystkim, za których przyczyną ruch wiejskich teatrów w Polsce wciąż trwa – podkreślają przedstawiciele tarnogrodzkiego TOK-u.
Przedmowy do publikacji napisali Paweł Dec burmistrz Tarnogrodu, Jarosław Stawiarski Marszałek Województwa Lubelskiego, Michał Mulawa Wicemarszałek Województwa Lubelskiego oraz Tomasz Rogala Wicestarosta Biłgorajski.
Władysław Dubaj i Renata Ćwik napisali obszerny tekst o Tarnogrodzie i sejmikowaniu w krajobrazie kulturalnym Lubelszczyzny i Polski. O teatrze wiejskim napisał Edward Wojtaszek, a o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturalnego poprzez teatr wypowiedziała się na łamach publikacji prof. Katarzyna Smyk.
Kilkadziesiąt stron książki poświęcono wspomnieniom, są także cytaty oraz wypowiedzi ludzi sejmików o sejmikach. W wydawnictwie zawarto także krótkie teksty Rady Artystycznej Sejmików Teatrów Wsi Polskiej 20-to stronicowy tekst o zespołach uczestniczących w Sejmikach Teatrów Wsi Polskiej i ich spektaklach, opracowany przez Władysława Dubaja.
Publikację wieńczy dość obszerna bibliografia. Książka dostępna była m.in. podczas 40. Ogólnopolskiego Sejmiku Teatrów Wsi Polskiej.