Tarnogród

Tarnogród. Rondo i okoliczne zabudowania.

Tarnogród – stolica teatrów wsi polskiej, miasto wielokulturowe – zawsze przyciąga turystów swoją niezwykłością i bogatą historią średniowiecza. Znajdują się tu zabytkowe kościoły, synagogi oraz historyczne budowle, które przypominają o wielokulturowym dziedzictwie regionu. Podczas pobytu w Tarnogrodzie koniecznie trzeba wstąpić do Tarnogrodzkiego Ośrodka Kultury(TOK). To tętniąca życiem wizytówka miasta. Od wielu lat przyciąga nie tylko mieszkańców, ale i miłośników teatru z całego kraju. Na kulturalnej mapie Lubelszczyzny TOK obecny jest już ponad 65 lat. Miasto dzięki nieskażonemu środowisku i pięknej okolicy jest miejscem atrakcyjnym dla turystów. Warto wybrać się rowerem  na wycieczkę i poszukać harmonii z naturą. Wokół miasta pełno polnych dróg, dróżek, ulic, na których rzadko spotkamy samochód.

Miasto pogranicza kultur i religii

Kamienny polichromowany aron ha-kodesz, częściowo zachowany wraz z resztkami polichromii na wschodniej ścianie synagogi żydowskiej, w której znajduje się obecnie biblioteka miejska.

Tarnogród jest uznawany za miasto wielokulturowe głównie ze względu na swoją bogatą historię, która obejmuje różnorodność etniczną i kulturową. Od czasów średniowiecza przyciągało osadników z różnych regionów Europy, w tym Polaków, Żydów, Ukraińców, Niemców i innych. Było to tradycyjnie miasto trzech wyznań – rzymskokatolickiego, mojżeszowego i prawosławnego, o czym do dziś świadczą tarnogrodzkie świątynie (kościoły, cerkiew i synagoga). W 1921 r. liczba tarnogrodzian wyznania mojżeszowego (niemal połowa ludności) przewyższała liczbę mieszczan katolickich, a prawosławni stanowili niecałe 13% mieszkańców Tarnogrodu.

Miasteczko słynie również z tradycyjnej kuchni regionalnej, w której można znaleźć wiele wyjątkowych potraw i smaków charakterystycznych dla tego regionu. Można tu dostrzec wpływy różnych kultur.

  • Borszcz to tradycyjna zupa buraczana, która jest popularna w kuchniach wschodnioeuropejskich. Zazwyczaj zawiera buraki, kapustę, ziemniaki, czasem mięso.
  • Pieróg biłgorajski, piróg biłgorajski, krupniak – polskie, tradycyjne danie regionalne, popularne na Biłgorajszczyźnie, dawniej przyrządzane głównie przy okazji świąt i ważniejszych uroczystości. Nadzienie przygotowuje się na bazie kaszy gryczanej, ziemniaków, twarogu, jajek i śmietany. Zależnie od przepisu, w jego składzie mogą znaleźć się m.in. mięta, smalec i słonina. Całość potrawy jest wypiekana w prostokątnych lub krągłych formach.
  • Krązałki to ugotowane i ukiszone małe główki kapusty, przekładane koprem i czosnkiem. Kapusta w takiej postaci to częsta przystawka postna i adwentowa, stanowiąca dodatek do ziemniaków okraszonych skwarkami.
  •  Kulasza to proste wiejskie danie popularne w naszym regionie, przygotowane jest z ugotowanych  ziemniaków oraz mąki gryczanej lub pszennej.  Kulaszę, podaje się z kwaśną śmietaną, zsiadłym mlekiem i skwareczkami.
  • Olej lniany popularny jest głównie w okresie Świąt Bożego Narodzenia. Nazywany jest olejem wigilijnym. Przyrządza się z jego dodatkiem potrawy jak kapusta, śledzie, surówki, smaży ryby, racuchy i inne. Ma barwę od jasno żółtej do różnych odcieni bursztynu. Kolor uzależniony jest od dojrzałości i wilgotności nasion. Smak i zapach, delikatny, subtelny i przyjemny zapach.

Stolica polskiego teatru wiejskiego

Tarnogrodzki Ośrodek Kultury to miejsce magiczne, w którym od 1956 r. rozkwita teatr i działalność kulturalna. Ponad 30 lat kierował nim Władysław Dubaj, znany w kraju animator kultury, twórca i organizator corocznych sejmików teatralnych (od 1975 r.), przekształconych w 1984 r. w Sejmiki Teatrów Wsi Polskiej. Od tego też roku Tarnogród jest niekwestionowaną stolicą polskiego teatru wiejskiego. Obecna dyrektor – Renata Ćwik, córka Władysława Dubaja, kontynuuje tradycję sejmikową. Chlubą domu kultury jest kapela, która kultywuje i upowszechnia muzykę regionu, a także słynny strój tarnogrodzki, w którym występuje. W TOK spotykają się zespoły śpiewacze, taneczne, muzyczne, działa klub seniora i Strażacka Orkiestra Dęta.

Niezwykle ważne są także działania placówki związane z budowaniem świadomości historycznej środowiska. Tu powstała pierwsza izba pamięci, której zbiory zostały przeniesione w 1990 r. do odrestaurowanego budynku synagogi. Przy domu kultury działa Tarnogrodzkie Towarzystwo Regionalne, z którego inicjatywy wydawany jest Kwartalnik Tarnogrodzki. Towarzystwo było także organizatorem sesji naukowych i konferencji w ramach Tarnogrodzkich Spotkań z Historią. Materiały po sesjach posłużyły do wydania monografii historycznej Tarnogrodu pod redakcją profesora Ryszarda Szczygła. Za całokształt zasług dla kultury ludowej Tarnogrodzki Ośrodek Kultury w 2011 r. otrzymał prestiżową Nagrodę im. Oskara Kolberga.

Dawna synagoga – obecnie Miejska Biblioteka

Synagogę wznieśli miejscowi Żydzi w 1686 r. Została zniszczona w latach okupacji przez Niemców. W zdewastowanym budynku urządzono stajnię; rozebrano też północną przybudówkę, w której znajdował się babiniec. W okresie powojennym synagoga ulegała postępującej dewastacji, służąc jako magazyn GS-u. W latach 1985–1990 z inicjatywy zamojskiego oddziału Konserwacji Zabytków przeprowadzono renowację budynku, z przeznaczeniem na bibliotekę i dom kultury. 

Biblioteka, która mieści się w synagodze przyciąga czytelników nie tylko bogatym zbiorem książek, ale samą aurą. Znajduje się na wyższym poziomie, niżej swoją siedzibę ma Regionalna Izba Pamięci, gromadząca zabytkowe narzędzia, przedmioty użytku codziennego oraz dokumenty dotyczące historii tego regionu. Od 2012 r. w budynku Biblioteki mieści się jedyne w Polsce Muzeum Nożyczek, które posiada ponad 150 eksponatów. 

Cerkiew prawosławna pw. Świętej Trójcy w Tarnogrodzie

Świątynia zbudowana końcem lat 60. XVI wieku – najpierw w postaci drewnianej, w latach 70. XIX wieku przebudowana na murowaną. To, co warto zobaczyć w tym miejscu, to ikonostas z wizerunkami świętych, czczonych szczególnie w tym regionie. Po lewej stronie ikonostasu – Tarnogrodzka Ikona Matki Bożej, powstała najprawdopodobniej w XVI stuleciu. Ciekawostką jest fakt, że ikona zaginęła w czasie wywózek Ukraińców z Chełmszczyzny. Odnaleziono ją w 2008 r. Poddana niezbędnym pracom konserwatorskim trafiła z powrotem do cerkwi Świętej Trójcy w Tarnogrodzie. Po prawej stronie ikonostasu –ikona św. Leoncjusza oraz jego wizerunek z cząstką relikwii. To dla wiernych bardzo ważna postać, bowiem święty mnich wyznawca św. Leoncjusz (Stasiewicz), pochodził z Tarnogrodu.

Późnobarokowy kościół pw. Przemienienia Pańskiego

Mieszczący się na niewielkim wzniesieniu kościół, doceniany ze względu na zabytkowe, barokowe wnętrze. Zanim powstał, w tym miejscu znajdowały się dwa drewniane kościoły: pierwszy pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny (spłonął 1629 r.) oraz drugi – który po 130 latach został rozebrany i  z inicjatywy ks. Józefa Łysakowskiego wybudowano murowaną konstrukcję obecnego kościoła pw. Przemienienia Pańskiego.

Warto obejrzeć tu malowidła na sklepieniach, drewnianą drogę krzyżową i  wizerunki świętych w nawach bocznych. We wnętrzu kościoła zobaczymy dzieła światowej sławy. W ołtarzu głównym znajdują się obrazy słynnego włoskiego malarza okresu manieryzmu – Domenica Tintoretta. Przedstawiają wizerunki św. Jana Chrzciciela oraz św. Jana Apostoła. Zostały sprowadzone do Tarnogrodu za sprawą hetmana wielkiego Jana Zamoyskiego, który zamówił wykonanie obrazów u weneckiego mistrza. Do 1781 dzieła znajdowały się w kolegiacie w Zamościu, później zostały przewiezione do Tarnogrodu. Po kradzieży dzieł w 1994 r., obrazy z powrotem trafiły do parafii i możemy je podziwiać do dziś. Obok kościoła stoi zabytkowa dzwonnica z 1777 r., a po drugiej stronie przykościelnego cmentarza, również zabytkowa plebania.

Trochę historii

Miasto Tarnogród założone zostało w 1567 r. Powstanie i nazwę zawdzięcza staroście krzeszowskiemu Stanisławowi Tarnowskiemu, który lokował je w 1567 r. w miejscu zwanym przez okoliczną ludność „Cierniogród”, na terenie starostwa Krzeszów w Ziemi Przemyskiej woj. Ruskiego.

Od 1588 r. Tarnogród wszedł w skład dóbr Jana Zamoyskiego, a później został dużym ośrodkiem klucza dóbr Ordynacji Zamojskiej. W historii Polski Tarnogród zapisał się jako miejsce zawiązania w 1715 r. Konfederacji Tarnogrodzkiej, skierowanej przeciwko pobytowi wojsk saskich w Polsce i polityce króla Augusta II.

Po I rozbiorze Polski miasto znalazło się w granicach zaboru austryjackiego i pozostawało w nim do 1809 r., kiedy to – po przyłączeniu do Księstwa Warszawskiego – został stolicą nowoutworzonego powiatu w departamencie lubelskim, w skład którego wchodziły m.in. miasta: Biłgoraj, Frampol, Goraj, Zamość i Krzeszów.

Status miasta powiatowego utracił w 1842 r., a prawa miejskie – w 1867 r. (za aktywny udział mieszkańców w Powstaniu Styczniowym). Związany od tegoż roku z powiatem biłgorajskim był dużą osadą – w 1906 r. liczył ok. 7 tys. mieszkańców, a przed II wojną światową miał ich ok. 5 tys.

Herb Tarnogrodu

Wzór herbu pochodzi z pieczęci używanej przez wójta Tarnogrodu w II połowie XVII wieku. Herb przedstawia na czerwonym tle stojącego, czarnego gryfa bez skrzydeł, zwróconego w prawą stronę (heraldycznie), trzymającego w łapach nożyce.

W Tarnogrodzie trudno nie zauważyć fontanny z nożyczkami. To  jedyna taka fontanna na świecie. Nożyczki są w herbie Tarnogrodu. Władze miasta chciały, by były też widoczne w miejscu, które ma być wizytówką miasta. W fontannie symbolicznie przecinają mapę Tarnogrodu. Jako symbol tego, że Tarnogród stracił prawa miejskie po powstaniu styczniowym.

Okres II wojny św.

Dla mieszkańców miasta tragiczne były lata II wojny światowej. Zniszczeniu uległa ponad połowa zabudowy miasta. W listopadzie 1942 r. hitlerowcy zamordowali około 2 tys. Żydów, a resztę wywieźli do obozów zagłady. W czerwcu 1943 r. hitlerowcy wysiedlili mieszkańców miasta – Polaków – do obozów przejściowych, a następnie na przymusowe roboty do III Rzeszy. Wojna zmieniła miasto. Po 1944 r. liczba mieszkańców zmniejszyła się jeszcze bardziej, kiedy to miejscowi Ukraińcy wyjechali do ZSRR. W efekcie w 1946 r. Tarnogród liczył zaledwie 2,2 tys. mieszkańców. 1 stycznia 1987 r. Tarnogród odzyskał prawa miejskie. Dziś prężnie się rozwija. Od 1999 r. przynależy do powiatu biłgorajskiego. Obecnie miasto liczy 3 304 mieszkańców (dane GUS z 2021 r.).

Wizjonerzy

Tarnogród to miasto pełne wrażeń. Ciekawe dla osób zainteresowanych historią, kulturą i pięknem przyrody. Ludzie w Tarnogrodzie są znani z gościnności i przyjaznego podejścia do turystów, co sprawia, że odwiedzający czują się mile widziani i komfortowo. Lokalni artyści, muzycy, pisarze i twórcy inspirują się atmosferą i historią miasta, tworząc dzieła, które promują jego unikalny charakter. Gospodarze dbają o historyczną wielokulturowość miasteczka. Przychylnie patrzą na amatorskie teatry, które przyjeżdżają na sejmiki. Są dumni z tego, że Tarnogród określany jest mianem Stolicą Wiejskiego Teatru.

 Źródło: Tarnogrod.info, sztetl.org.pl

Skip to content